Granice ludzkiej wytrzymałości
21 lutego 2012
Mówi się, że człowiek może znieść wszystko. Jeśli chodzi o psychikę, być może tak właśnie jest, ciało narzuca nam jednak wiele ograniczeń. Nie oznacza to, że ludzkie ciało nie potrafi czasem zaskoczyć czy wręcz zaszokować nas swymi zdolnościami.
Zimno wszędzie…
Człowiek źle znosi niskie temperatury. W morzu o temperaturze 4 stopni Celsjusza wytrzymuje tylko 30 minut. Jeśli ma kamizelkę ratunkową, bo bez niej lub gdy jest zmęczony i źle odżywiony czas ten gwałtownie się skraca. Często przyjmuje się, że może przeżyć w zimnej wodzie tyle minut, o ile niższa jest temperatura wody poniżej 10 stopni. Potem wychłodzony organizm umiera.
Możliwa jest jednak sytuacja, w której do hipotermii, czyli sytuacji, w której temperatura naszego ciała spadnie poniżej 35 stopni, a więc poniżej bezwzględnego minimum normy fizjologicznej, dojdzie… gdy na zewnątrz będzie 20 stopni plus! Musi być tylko odpowiednio wietrznie i wilgotno. W następstwie hipotermii zaczynamy odczuwać dreszcze, potem słabną nam kończyny i pojawiają się skurcze, kręci nam się w głowie, odczuwamy bliżej nieuzasadniony niepokój.
Szwedka – uratowana!
Z czasem zanika tętno, przestajemy odczuwać ból, nie potrafimy się wysłowić, a w końcu zapadamy w letarg. Jeśli temperatura naszego ciała spadnie do 25 stopni, ryzyko zgonu staje się ogromne. A jednak medycyna zna takie przypadki, jak ten z udziałem Szwedki Anny Bagenholm. Otóż kobieta ta wpadła do lodowatego strumienia, z którego wyciągnięto ją po ponad godzinie. Jej ciało miało wtedy temperaturę… 13,7 stopnia Celsjusza! A jednak ją uratowano! Stało się to dzięki stałemu przepływowi wody wokół jej ciała i wyłączeniu niektórych funkcji mózgu. Wpadła ona w stan, w którym mózg przestał się domagać tlenu!
Odporność na zimno… nabyta?!
Odporność na zimno można z czasem nabyć. Podróżnik Jacek Pałkiewicz pisał, że w czasie wyprawy na biegun zimna on i jego współtowarzysze przyzwyczaili się do temperatur -30, -40 stopni i przestali na nie zwracać uwagę, zaś 50-letnia Lynne Cox po 30 latach systematycznego treningu i hartowania się przepłynęła milę w wodzie o temperaturze 0 stopni. Z kolei australijscy Aborygeni od wieków śpią nago na dworze lub w szałasach, a temperatura spada tam nocą do około 0 stopni. Spada także ciepłota ich ciała (o około 1,5 stopnia) i skóry, co jest przystosowaniem wypracowanym w czasie ewolucji.
Ufff, jak gorąco!
Upału także nie lubimy – jeśli temperatura naszego organizmu osiągnie 42 stopnie, nie można już odwrócić skutków udaru i umieramy. Udar to zaburzenie gospodarki cieplnej organizmu, objawiający się gorączką, drgawkami, potem zapaścią, śpiączką, a w końcu śmiercią (jeśli to udar cieplny) lub pragnieniem, bólami i zawrotami głowy, bladością skóry, wymiotami, przyspieszeniem akcji serca i coraz gorszym samopoczuciem (jeśli to udar słoneczny).
Pośladki – na upały?!
Idealną temperaturą powietrza jest dla człowieka 21-22 stopnie i wilgotność około 50%. Do znacznie wyższych temperatur musimy się aklimatyzować. Wolniej przebiega to u ludzi starszych, a także… u kobiet (po aklimatyzacji znoszą one wysokie temperatury tak samo dobrze, jak mężczyźni). Istnieją jednak plemiona żyjące w wyjątkowo gorących lub gorących i suchych okolicach, które przystosowały się do upałów: u niskich Hotentotów tłuszcz magazynuje się w pośladkach (to tak zwana steatopygia) i nie hamuje utraty ciepła, zaś Masajom czy Samburu, którzy słyną z wysokiego wzrostu i długich rąk i nóg taka budowa ciała ułatwia oddawanie ciepła.
Nieco wyższa jest tolerancja naszego organizmu na wysoką temperaturę powietrza – dorosły człowiek jest w stanie wytrzymać mniej więcej 10 minut w płonącym budynku, w którym temperatura wzrosła do 150 stopni. Pamiętajmy jednak, że odporność dzieci jest znacznie mniejsza i pozostawienie malca w zamkniętym samochodzie, którego wnętrze nagrzeje się do 50 stopni, skończy się tragicznie…
Za wysokie progi
Na wysokości 4500 m. n.p.m. przeciętny człowiek traci przytomność. Powyżej pewnej wysokości (różnej dla różnych gór, najniższej w Andach, gdzie powietrze jest wyjątkowo rozrzedzone) nie możemy się rozmnażać: znany jest przypadek grupy osadników, którzy osiedlili się w Andach i przez kilkanaście lat nie przyszło tam na świat żadne dziecko, mimo że byli zdrowi i nie stosowali antykoncepcji – po zejściu w niższe tereny z poczęciem nie mieli już problemów… Im wyżej, tym mniej tlenu. Na Mount Evereście jest go na przykład 3 razy mniej niż na nizinach (przeniesiony nagle na najwyższą górę Ziemi człowiek umarłby w ciągu 2 minut). Szybka podróż w wysokie góry skutkuje chorobą wysokościową mogącą prowadzić do obrzęku płuc lub mózgu.
Góralom z kolei wysokość nie przeszkadza, gdyż… mają większą liczbę czerwonych krwinek (Szerpa Babu Chiri spędził na szczycie Mount Everestu 21 godzin). Każdy zresztą reaguje indywidualnie. Najbardziej znany himalaista, Reinhold Messner, zdobywał większość szczytów prawie nie używając butli. Jego organizm miał do tego po prostu szczególne predyspozycje (po latach stwierdzono u niego jednak uszkodzenie mózgu powstałe prawdopodobnie wskutek licznych niedotlenień…).
Weź głęboki oddech
Każdy brał pewnie w dzieciństwie udział w zawodach, kto dłużej wytrzyma bez oddechu. Przeciętnie możemy to czynić około minuty, po dwóch zazwyczaj tracimy przytomność. Wstrzymanie oddechu można jednak wytrenować (nie jest to bezpieczne!) zanurzając się w zimnej wodzie. Wyzwala ono instynktowny skurcz naczyń krwionośnych i kieruje krew z kończyn do serca i mózgu. Po takich treningach człowiek może wstrzymać oddech na około 10 minut (rekord, 11 minut i 35 sekund należy do Stephane’a Mifsuda, którego pojemność płuc wynosi… 10, 5 litra – dwa razy więcej niż u przeciętnego człowieka), naukowcy zaś twierdzą, że granicą ludzkich możliwości stanowi kwadrans bez oddychania. Cóż to jednak znaczy wobec przypadku pewnego norweskiego czterolatka, który w 1974 roku… przeżył 40 minut pod lodem! Wypisano go ze szpitala po 8 dniach…
Jeśli do wstrzymania oddechu dochodzi jeszcze ciśnienie, tracimy przytomność zazwyczaj już poniżej 18. metrów. U doświadczonych nurków zwalnia jednak akcja serca (na przykład do 45 uderzeń na minutę) i są w stanie zejść poniżej 100. metrów. Rekord – ustanowiony na treningu, a więc nieuznany oficjalnie – dzierży Belg Patrick Musimu: to 209,6 metra! Musimu zapłacił jednak za swe rekordy najwyższą cenę – w ubiegłym roku znaleziono go na basenie martwego…
Głodny jak wilk
O tym, ile jesteśmy w stanie wytrzymać bez jedzenia, krążą mity. Najczęściej uważa się, że tydzień. W rzeczywistości jesteśmy o wiele bardziej odporni na głód – spalenie zapasów zajmuje organizmowi kilka tygodni (przyjmuje się, że około 35-40 dni, co odpowiada utracie ok. 1/3 ciężaru ciała). Pewien mieszkaniec Rosji, Agasi Wartanjan, wytrzymał bez jedzenia 50 dni, zaś uczestnik strajku głodowego Kieran Doherty zmarł po 73 dniach niejedzenia. Jeśli jednak człowiek zażywa witaminy (na przykład metabolizującą tłuszcze witaminę B), to, nawet gdy nie przyjmuje żadnych pokarmów, czas ten może się wydłużyć do… roku!
Bez wody
Drastyczniejsze normy dotyczą spożywania płynów. Bez wody, której dziennie tracimy około litra, umieramy maksymalnie po tygodniu. Na pustyni jest rzecz jasna jeszcze gorzej: nawet nic nie robiąc, tracimy tam około 4. litrów dziennie, maszerując – dwa razy tyle. Lekarze do dziś głowią się więc nad przypadkiem meksykańskiego poszukiwacza złota Pabla Valencii, który wędrował po rozpalonej pustyni bez kropli wody przez okrągły tydzień i przeżył! Co prawda był potężnie zbudowany, silny i przyzwyczajony do wysokich temperatur, ale i tak przekroczył wszelkie dopuszczalne granice.
Jak widać ludzkie ciało to cudowna konstrukcja, która nie przestanie nas chyba nigdy zaskakiwać!
Jan Matul
